Lečenje i dijagnostika raka je propisana službenim publikacijama Ministarstva zdravlja Republike Srbije pod nazivom nacionalni vodiči dobre kliničke prakse. Vodiče je u saradnji sa Ministarstvom zdravlja Republike Srbije pripremila Republička stručna komisija za izradu i implementaciju vodiča dobre kliničke. Više o vodičima pogledajte ovde.

OPŠTE O LEČENJU RAKA
Postoje 4 glavna načina lečenja raka: hirurgija, zračenje (radioterapija), lečenje citostaticima (hemo terapija) i imunološka terapija, kao i kombinacija svih ili bilo koje pojedine terapije.
Izbor načina lečenja zavisi prevashodno od vrste tumora, njegove veličine i raširenosti (stadijuma), odnosno od opšteg stanja pacijenta na koje utiču pomenuti parametri.
Novi načini lečenja su genska terapija i lečenje kroz klinička istraživanja.Genska terapija otkriva nedostajuće ili oštećene gene, koji prouzrokuju nastanak raka i zamenjuje ih normalnim kopijama gena. Klinička istraživanja primenjuju se kada standardni načini lečenja ne daju rezultate tako što se bolesnicima koji na to pristanu daju novi lekovi koji su u fazi ispitivanja.
Zbog činjenice da je rak složeno oboljenje, način lečenja na Institutu najčešće bira multidisciplinarni tim lekara (onkološka komisija) koga čine: internista-onkolog, onkološki hirurg, radioterapeut, ginekolog, patolog, a po potrebi i lekar druge specijalnosti.

HIRURGIJA
Hirurgija je najstariji način lečenja a ipak i danas najčešći način lečenja. Oko 60% pacijenata sa rakom se operiše, a često se hirurško lečenje kombinuje sa hemioterapijom i/ili radioterapijom.

SISTEMSKA TERAPIJA
Hemioterapija koristi veoma delotvorne lekove-citostatike koji uništavaju ćelije tumora ili zaustavljaju njihov rast. I pored niza nuspojava koje se javljaju prilikom lečenja citostaticima, hemioterapija se smatra najefikasnijim načinom lečenja raka. Postoji 5 tipova hemioterapije:
Indukciono lečenje limfnoproliferativnih bolesti (limfomi, Hodgkin, multipli mijelom, hronična limfatična leukemija)
Neoadjuvantna i konverziona hemioterapija i biološka terapija-upotreba citostatika i/ili monoklonskih antitela pre hirurškog ili zračnog lečenja da bi se tumor smanjio ili zaustavio njegov rast
Adjuvantna hemioterapija-upotreba citostatika radi uništavajna preostalih ćelija tumora nakon hirurškog lečenja
Palijativna hemioterapija-terapija kojom se više olakšavaju simptomi prouzrokovani rakom, nego što se rak leči
Hemioprevencija-terapija budućnosti koja se zasniva na uspostavljanju funkcija normalnih ćelija.

Više o svemu ovome pročitajte u brošuri "Hemioterapija" (77K)

RADIOTERAPIJA
Radioterapija koristi visoke doze visokoenergetskih zračenja sa ciljem da se unište ćelije tumora. Radioterapija se koristi u lečenju i malignih i benignih tumora bilo samostalno ili u kombinaciji sa drugim načinima lečenja (hirurgija, hemioterapija). Smatramo je lokalnim načinom lečenja jer njen učinak zavisi od sposobnosti apsorpcije jonizirajućeg zračenja od strane ozračenog dela tela. Smatra se da se na oko 50% pacijanata primenjuje radioterapija bilo kao glavna, bilo kao pomoćna terapija.

IMUNOTERAPIJA (IMUNOLOŠKA)
Imunoterapija ili biološka terapija se bazira na stimulaciji ili uspostavljanju sposobnosti imunog sistema da se bori protiv infekcija ili drugih bolesti (raka). Koristi se i za smanjenje neželjenih efekata prilikom lečenja raka.

O LEČENJU
Transplantacija periferne matične ćelije u onkoloških bolesnika predstavlja jedan od načina lečenja. Ona se sprovodi u bolesnika kod kojih je u potpunosti sprovedeno lečenje a postoji sumnja da je u organizmu zaostala još po koja maligna ćelija ili kod bolesnika gde se bolest vratila neposredno nakon inicijalnog lečenja. Kod ovih bolesnika, nakon izdvajanja matične ćelije iz krvi i njenog zamrzavanja, daju se velike doze citostatika, odnosno daleko veće doze citostatika nego što je to predviđeno standardnim protokolima. Visoke doze citostatika dovode do uništenja kako tumorskih ćelija tako, nažalost i zdravih ćelija krvi. Tim bolesnicima se tokom ovakvog lečenja vraća njihova matična ćelija koja daleko brže i sigurnije stvara nove ćelije krvi i ne dozvoljava nastanak često fatalnih komplikacija.

O INDIKACIJAMA ZA LEČENJE
Bolesnici sa Hočkinovim limfomom koji imaju loše prognozne parametre i nakon brzog vraćanja bolesti po inicijalnom lečenju.
Bolesnici sa drugim oblicima limfoma kod kojih se bolest vratila nakon izvesnog vremene po završenom inicijalnim lečenjem.
Bolesnici koji imaju dijagnostikovan multipli mijelom.
Bolesnici sa refraktornim tumorom testisa.
Bolesnici sa Juingovim sarkomom.
Bolesnice sa refraktornim tumorom jajnika.
Bolesnice sa refraktornim tumorom dojke.

PROCES LEČENJA
Proces rada je vrlo složen, komplikovan i delikatan. Zahteva kordinisan timski rad prema procedurama koje su strogo kontrolisane. U procesu rada neophodno je imati i određene tehničke uslove i aparate. Neophodno je imati savremen i funkconalan sterilni blok ili prostor, takođe prostor za smeštaj aparata za izolaciju ili sakupljanje matične ćelije koji se radi na određenom aparatu. Aparat je sličan kao i kod dijalize. Naravno, tu su neophodni i setovi za separaciju i sva ostala tehnička pomagala koja omogućavaju sigurnu i kontrolisano skupljanje matičnih perifernih ćelija. Sakupljena matična ćelija se proverava na specijalnim brojačima a to se radi da bi bili sigurni da smo sakupili dovoljan broj određenih ćelija. Oprema je skupa i komplikovna, zaheva stručan kadar.
Procedura odmrzavanja je jednostavniji deo rada, ali za bolesnika komplikovaniji jer tada neophodna njegova izolacija i poseban intezini tretman, jer smo do tog momenta obolelom dali visoke doze citostatika a sa svesnom namerom da uništimo svaku preostalu malignu ćeliju. Nažalost, ponovo skrećem pažnju da je tom procedurom uništena i zdrava matična ćelija hematopoeze. Pored vraćene vlastite mlade ćelije određenim, danas najsavremenijim lekovima, takozvanim faktorima rasta pomažemo matičnoj ćeliji da sazri što pre i bolje. Oporavak kod nas traje od 7 do 14 dana i do sada smo uradili autolognu transplantaciju kod 10 bolesnika sa limfomima i multiplim mijelomom, dolaskom prof. Jean-Peire Lotza za nas počinje nova faza visokodozne terapije i autologne transplantacije u solidnim tumorima testisa i dojke.

OPŠTE O KLINIČKIM ISTRAŽIVANJIMA
Klinička istraživanju predstavljaju postupke u okviru kojih se ispituje delotvornost i kvalitet novih načina dijagnostikovanja i tearpije raka. U okviru klinikih istraživanja se ispituju novi načini hirurškog i sistematskog (lečenje korišćenjem lekova) lečenja. Ipak najveći broj kliničkih istraživanja se odnosi na klinička istraživanja lekova, odnosno njihove delotvornosti i kvaliteta, kao i uvođenje u svakodnevnu medidinsku praksu na veliki broj pacijenata.

VRSTE KLINIČKIH ISTRAŽIVANJA
Postoje tri vrste kliničkih istraživanja, poznate kao faza I, faza II i faza III.
Pre početka kliničkih istraživanja na čoveku moraju se obaviti predklinička istraživanja u kojima se ispituje delovanje lekova na tumorskim ćelijama i ćelijskim kulturama, zatim se to ponavlja na živim ćelijama i meri učinak i kvalitet lečenja, kao i neželjena dejstva.
Faza I kliničkih istraživanja služi za ispitivanje neželjenih dejstva i nalaženje prave i najdelotvornije doze lekova. Faza II kliničkih istraživanja daje ocenu delotvornosti leka u smislu jeste ili nije delotvoran. U obe ove faze se uključuje mali broj pacijenata, jer je i mali uzorak pacijenata dovoljan za donošenje zaključaka na osnovu rezultata istraživanja. Ukoliko je ocena II faze potvrdna, prelazi se na III fazu kliničkih istraživanja, koja zahteva veliki broj pacijenata. Rezultati III faze su osnov za uvođenje nekog leka u svakodnevnu praksu lečenja, odnosno registraciju leka na nivou države. U odnosu na to da li se klinička istraživanja izvode u jednoj ili više zdravstevnih ustanova, razlikujemo unicentrična i multicentrična klinička istraživanja, a ako je uključeno više zdravstvenih ustanova iz više zemalja, onda se nazivaju multinacionalnim kliničkim istraživanjima. Ova poslednja obično daju najbolje rezultate jer uključuju najveći broj pacijenata, okupljaju najveći broj medicinskih stručnjaka, pa samim tim i istraživanja traju kraće, a i vreme uvođenja leka u zdravstvenu praksu za sve pacijente najkraće.

PREDNOSTI I SLABOSTI UČEŠĆA PACIJENTA U KLINIČKIM ISTRAŽIVANJIMA
Prednost učestvovanja u kliničkim istraživanjima je mogućnost da pacijent dobije novi, delotvoran lek (kao monoterapiju ili kombinovanu terapiju sa drugim novim ili standardnim lekovima) u odnosu na standardno lečenje koje kod njega ne daje odgovarajuće rezultate. Sledeća prednost je da je nadzor nad pacijentima koji učestvuju i kliničkim istraživanjima po pravilu bolji što rezultuje boljim odnosom samog pacijenta prema terapiji, mada nekada to može da opterećuje pacijenta.
Slabost se ogleda u mogućnosti pojave različitih neželjenih dejstava kod pacijenta koja mogu biti naglašenija u odnosu na pacijente sa standardnom terapijom. Ipak sva klinička istraživanja imaju spremne medicinske procedure za pojavu neželjenih dejstava. Moguće je da će se tokom istraživanja od pacijenata uzimati uzorci tumorskih ćelija, koja ne doprinose konkretnom lečenju ali imaju širi značaj u određivanju kvaliteta i delotvornosti nove terapije za buduće pacijente.

PRAVA PACIJENATA KOJI UČESTVUJU U KLINIČKIM ISTRAŽIVANJIMA
Pre uključenja pacijenta u klinička istraživanja, pacijent mora pismeno i usmeno biti obavešten o nameni kliničkih istraživanja, načinom lečenja i mogućim neželjenim dejstvima. Pacijent mora potpisati pismenu izjavu o svojoj saglasnosti o učestvovanju u kojoj mora stajati nedvosmisleno da pacijent može u svakom trenutku bez obrazloženja istupiti iz istraživanja i da to neće uticati na njegovo standardno lečenje.

ZDRAVSTVENA NEGA U ONKOLOGIJI
Zdravstvena nega u onkologiji je multidisciplinarna i multiprofesionalna. Zdravstvenu negu obavlja medicinska sestra koja kao zdravstveni radnik ima višestruku funkciju: pružaoca medicinske nege, edukatora, savetnika, istraživača i administratora.
Ove funkcije obavlja kao deo tima u kom kao saradnik lekara učestvuje u realizaciji njihovih naloga u medicinskim, dijagnostičkim i terapijskim postupcima, i kao deo sestrinskog tima koja pruža pacijentima:
što je moguće efikasniju zdravstvenu negu primenom i evaluacijom postupaka onkološke zdravstvene nege,
pruža stručnu pomoć iz domena onkološke nege drugim sestrama i zdravstvenim radnicima, samim pacijentima i njihovim prorodicama, zatim organizuje različite vidove stručnih sastanaka za unapređenje onkološke zdravstvene nege,
pomaže u realizaciji istraživačkih projekata, definisanjem problema iz svog domena i njihovih uticaja na onkološku negu i efekat terapije,
pomaže kreiranju organizacije rada koja omogućava efikasnu i optimalnu onkološku negu i razvoju profesionalne sestrinske prakse.

Kontinuirana medicinska edukacija se obavlja na sledećim nivoima:
Klinikama i zavodima zdravstvenih ustanova,
Podružnicama medicinskih sestara,
Učešćem na stručnim skupovima u zemlji i inostranstvu.

Vizija zdravstvene nege:
Medicinska sestra treba samostalno da obavlja zdravstvenu negu,
Medicinska sestra ima pravno regulisane standarde minimalne kvalifikacije,
Medicinska sestra ima standarde obavezne trajne edukacije,
Medicinska sestra ima obaveznu proveru znanja.

ZDRAVSTVENA NEGA NA INSTITUTU ZA ONKOLOGIJU VOJVODINE
Zdravstvena nega se sprovodi na svim klinikama i zavodima sa ciljem da se postigne organizovana, sistematska, individualna i kontinuirana zdravstvena nega. Sprovodi se sledeća nega: opšta, poluintenzivna, intenzivna i specijalna, i zavisi od potreba pacijenata. Moguće je sprovoditi i palijativnu negu u skladu sa zdravstvenom politikom Instituta za onkologiju Vojvodine i programa nadležnih institucija.

Vrsta zdravstvenih radnika	Broj
Medicinske sestre	200
Medicinska sestra (IV stepen)	180
Viša medicinska sestra (VI stepen)	20
Laboratorijski tehničari	29
Laboratorijski tehničar (IV stepen)	28
Viši laboratorijski tehničar (VI stepen)	1
Radiološki tehničari	43
Radiološki tehničar (IV stepen)	7
Viši radiološki tehničar (VI stepen)	36
Fizioterapeutski tehničari	3
Fizioterapeutski tehničar (IV stepen)	1
Viši radiološki tehničar (VI stepen)	2
Farmaceutski tehničari	3
Strukovni sanitarno ekološki inženjer	1

Podaci za 2016. godinu